jeudi 22 novembre 2018

Ma Gourgo, pouèmo de Norib

                               Ma gourgo


Eici coumo à Sant-Flour, Fournèr ou la Canourgo
L’ome es fat per n’en veire e dèu tout endura ;
La bèstio tabé mai, quand lou souïrh la fourgo,
Qu’o sit, sans veire enliò d’aio per s’abioura.

Vole anueit repeta à ma tanto la Mourgo :
« L’aio cò’s un tresaur qu’on dèu counsidera. »
Sèi ben fièr de t’agure o ma petioto gourgo !
E s’ères pas aqui, gaire vaudrio moun prat.

Que manje de bergèiro omm de tindre ravioure,
Touto bèstio l’estieu dèu pougure prou bioure,
L’aigo es sa mejo-vido e soun prumier soucit.

Qu’es countento de tu ma vièlho lavandèiro !
N’o qu’à faire cinq pas e poussa sa cibèiro.
Aquel que manco d’aigo es à plange un bouci.


P. NORIB, Louraire  

(= Pèire Biroun, lauraire)

Fournèl e La Canourgo sou en Louzèro, ounde la planeso de la Marjarido countùnio.

Bergèiro = èrbo sico
Gourgo = un recebedour alimentat per una fount.








Vaqui lou tèste dien l’ourtougràfio de l’autour, qu’endico mièl las prounounciaciou especificos de l’arroudissoment de Sant-Flour. A chicon pròchi avan lei mèmos del coustat de Salèr dien lou Cantalés. (Lei soulos diferéncio es que dizan « ripeta, ribioure » en liò de « rapeta, rabioure », dj ou jy en liò de dz, e « planhe » en liò de « plonge »)




Ichi coumo a San-Flour, Fourner ou la Canourgo
L’ome is fat per ne bire é deou tout indurat ;
La bestio tobi mai, quond lou souir la fourgo
Qu’o sit, sans bire in lioc d’aio pir s’abiourat.

Bole aneuyt rapetat à ma tonto la Mourgo :
« L’aio qu’os un trizor qu’on deou counsidirat »
Sei bien fier di t’agure ô ma petioto gourgo !
E s’èris pas ati, gaire boudrio moun prat.

Qui mondzi di birdzeiro ou di tindre rabioure
Touto bestio l’istiù deou pougure prou bioure,
L’aigo is sa médze bido e soun prumié souchi.

Qu’is countento di tu ma bièlho labandéiro !
N’o qu’a faire cint pas é poussat sa chibéiro.
Aquil qui monquo d’aigo is à plondze un bouchi.

lou factour de modo niovo Dessenh en prouvençau


lundi 19 novembre 2018

Quand Dark Vador parlo lou prouvençau de Marsilho

Un pau de marsihés (lou prouvençau di nèrvi)

un peu de marseillais (le provençal des voyous)

Eh oui, les nervis, c'est du provençal.
ça vient des voyous de Marseille qui terrorisaient les gens avec des fouets de nerfs de boeufs (nèrvi de biòu)

Les Marseillais les ont appelés "lei nèrvi"

A Paris, les Auvergnats ont surnommé les voyous "li loubards" = les gros loups très méchants.

Les Auvergnats savent que les loups sont méchants et qu'ils tuent; les écolos ne le savent pas.

Escoutat mè Dark Vador quand parlo marsilhés !


https://www.facebook.com/lesjobastres/videos/258171064852612/

lundi 12 novembre 2018

La revisto di pialuts velaiencs en primièro lìnio


L'Ecò dei bousquetoun èro la revisto qu'avioun li pialuts d'Auvergno e de Prouvençouno revisto animado per Albert Boudon - Lashermes (1882 - 1967), pouèto en velaienc amm' en prouvençau "reservado i souldats en primièro ligno am' i nafras".

Avio quatre paginos qu'avet eici

                          L'ecò dei bousquetoun
                               edicioun velaienco
                     3o Annado - No 2 - 4 de Febrié 1917
   
             

                                 Fai fre

      Nostes abounas se devon demanda coume se fai que noste journalet ié vèn plus pourta de nouvellos dóus amis que soun subre lou front.




       Pamèns chaudriò pas pensa que l'Ecò siegue mort, crudelamen pica pèr quauquo marmitasso bòchi !...
       Nàni!... Es pas mort!... E se parèis emé quauque pau de retard, acò's la fauto de l'ivèr.


       Fai fre, subre lou front!... L'auro ié boufo, escoubant la plano deserto, e lou fiò-sacra qu'an encaro dins lou cor lei paures sóudards pòu pas gaire ié teni lei mos chaudos pèr escriéure lou journalet!


      Lou presidènt Wilson, qu'a tant de bonos intenciouns pèr faire lou bonur dei gènts, fariò bi de meiour trabai en mandant à nostes guerriés un pau de charboun de sei minos qu'en ié fasènt passa toujour de notos pèr ié counta de bounimens e ié faire à chasque cop vira la coucourello emé touta sa retourico !



      Adounc, enjusqu'eici, nostes imprimaires qu'avien lei dets gelas an pas agu lou  biàis de tira nosto fueio! Mai se soun di pamèns que chaliò pas leissa toumba l'Ecò pèr quauques malurous degras que vòu marca lou tremoumètre!    (sic)



     E sènso apeita pu long tèms, recoumènçon anuei la besougno.



    Fai fre!... O bi!... Mai an, maugrat tout, lou cor chaud !

                                                         L.R.

Moussu Poincaré, noste prouprietàri, nous vòu plus louja !!...

Nous a jita dins la charrèiro,
Lou Presidènt, aquéu mati !
Fasiò fre-n-à fèndre la pèiro...
Mai nous a bi chaugu parti!

E pamèns erian, cambarado,
Urous e gais en soun oustau,
Lou mai gentoun de l'enountrado,
Lou mai superbe, lou pu chaud!...

Ié mancavo bi quauquo plancho,
Quauquo téulo, sus lou cubert...
E de petas de nejo blancho
Ié prenien sei quartiés d'ivèr.

Chasque cop, sus moun lié de paios
Me revihave, bravounet,
Lei jambos freidos dins mei braios,
L'auriho amai, dins moun bounet !

Vivament passave ma pato
Dessubre moun mourre e moun nas
Coume fai, près dei fiò, 'no chato...
A!  i'en aviò de floucounas !...
Mai ère bèn urous encaro
De ié dourmi tranquilamen!...
E Moussu Poincaré, toutaro,
Que nous chasso dei loujamen !!!...

Ounte anaren, l'amo marrido,
Querre anuei un apartamen
E gagna nosto pauro vido
E nosto paio ounestamen ?...

Ounte nous en-anaren jaire ?...
Auren plus ne fiò ne cubert !
Restaren deforo, pecaire !
Au siblamen d'un vènt d'infèr...

Franchamen, cò's pas charitable,
Moun bon Moussu lou Presidènt
De manda de sóudards au diable
Pèr aquèu fre viéu e mourdènt !

Avèn garda vosto oustalasso
Que lous óubus an espeça
E que badavo dins la glaço
Emé soun casque defounça.

I'avèn, -car sian de brave mounde, -
Sougna lou moubilié tant bèn
Que pènse pas que se i'escounde                              
De póussièro, moun Presidènt !

E dins lei legiouns militàris
Crèse bi qu'aurés amoundaut
Jamai tant braves loucatàris
Pèr abita dins voste oustau !

                1 de febrié 1917
                G. de la Malouteyro



Francés Pouzol, felibre patrioto

Aquel prouvençau fouguè membre de l'Escolo dóu Boumbardamen que publicavoL'Ecò dóu Bousquetoun, revisto animado per lou velaienc Juon Boudon-Lashèrmos.


L
a revisto avio uno versiou prouvençalo e uno versiou velaienco, dounc teouricomen auvirnhato, mas ounde lei formos prouvençalos se mesclavou, ço que fazio uno lengo particulièro que li prouvençaus e lis auvirnhats poudioun legi sèns dificultat.


Aquelo escolo felibrenco avio coumo deviso "Lou canoun me fai canta", alusiou à un escalpraduro souto uno estatùio de Mistral que dis "Lou soulèu que fai canta" (lou souguilh me fai chanta.)

L'Ecò dóu Bousquetoun aguè 322 numerots. La revisto e l'Escolo dóu Boumbardamen se dissóuguèrou lou dez-o-uèit de decembre de 1918 en fazent una grondo fèsto ounde se dansè uno bourrèio endemouniado e ounde lou mounde chantèrou "La Bargiero", ço nous dis la revisto "Li Nouvello de Prouvènço" dién soun numerot que vé de sourti.


Malirousomen, 44 jours abons l'armistìci, Francés Pouzol, un grond pouèto e escrivon prouvençau se fazio tua. Èro sergent : la mourtalitat di souto-ouficiers fouguè terriblo durant aquelo guerro.


Èro nascut lou 13 de mai de 1891 dién lou Gard à Vilanovo, souto lou noum administratiéu de "Francet Marius Pouzol". Counsiderè qu'aquel "Francet" èro uno marrido grafìo del noum prouvençau Francés e senharò toujour Francés Pouzol.



Un de si mèstres d'escolo, Moussu Estève Bremoun "Jousè de Font-Vierano" èro felibre e l'encourè à escriéure de vèrs en lengo d'Oc, ço que faguè ben d'ouro.
 
Grond amic d'un mounge de Vilanovo, lou Fraire Savinian, èro pamen anti-religious coumo la maje-part de la classo mejano à-n-aquelo epoco :

Ah ! l'esperit dóu Nord e de la Glèiso ! 
Malo unioun di Capecian e di papo !
Ah ! li prejits de Paris e de Roumo :
Es vous, bèn vous, qu'avès coungreia l'òdi !
Pouliticarié vano esterlo e mermo !
Sias bèn li meme qu'antan, aro !
E lou paure sèmpre patis.


L'obro de Mistral li avio beilat uno grondo esperonço :


Iéu crese à nosto lengo e crese à nosto raço
Crese qu'à la perfin li fort la sauvaran.
Pèr éu, l
a fe èro coume lou levame dins la pasto :Iéu crese que lou mort es plen de clar-vesènço
 - E bessai es deman que me faudra mouri -
 Mai mourirai countènt se moun cant a nouiri
 La fe panlevadouro au cor de la jouvènço."


 Mountavo à l'assalt quond se faguè tua lou 27 de setembre de 1918 e dounc faguè mai que soun devér, mas al countràri de l'alemond Ernst Jünger prendio pas plazi à la guerro. Coumo Maurice Genevoix en francés, coumo Yann-Pièr Calloc'h en bretou n'en veguè lèu lou coustat inumô e parcialomen absurde :


                                  Nouvè rouge   (N
adau roùjio)

...
 E iéu vese un Nouvè que lou sang taco,
Nouvè fangous de quau la fango,
La fango soulo pouderouso
Mestrejo la vido e lis ome
Divo unenco dins l'orro niue

...

E quouro l'oubus li matrasso,
 La fango, cros dubert, moulas,
 Lis acabo, que i an sa plaço.
 A tout vençu l'orre fangas. 


Escriguè al Fraire Savinian de letros pounhentos sèns s'atracha que fazio obro d'escrivon :


alor l'on vèi lou passage de la guerro. Li champ laboura e plen de trau, li chivau creba dins de pousturo d'un realisme terrible, li cambo e li cuèisso regido dins l'esfors suprème, la tèsto dreissado, agrouva o alounga, lou cors desvira o prèste à boundi, emé de blessaduro disformo o invesiblo, aguènt dins lou darrier esfors fa sourti li bouièu (li budèls), e sentènt marrit à l'impoussible.


Lou sang meme n'es jamai poulit e rèsto pas cremesin, coume se la terro, la terro-maire lou vouguèsse pas pèr la fegounda; fai em' elo uno fango negro que repugno, que fai pensa à la limo impuro que nous dison que n'en sian pasta.


E pièi, tout un basard chapla e en douliho, sa(cs) dubert, fusiéu rout, baiouneto troussado, vèsto e capoto estrassado, trauquihado, ensaunousido e fangouso. E de fango sus tout acò, e de plueio aqui-subre. ... Parle pas di mort, qu'acò'i trop terrible. N'en vesès sega dins sa primo-flour o dins soun vieiounge; mai qu'agon la tèsto bloundo o griso, la mort, la negro mort nivelarello a escafa sis age e, atupi d'èstre separa di vivènt, gardon dins sis iue lou regret dóu mas e de la vido."


Uno lauso al Panteoun porto soun noum demié la tièiro di 560 escrivons e pouètos toumbats al prat-batalhier durant aquelo guerro vóugudo per lis oungrés.

Aquelo revisto de 61 paginos soubre papier glaçat es meravilhouso. Lou numerot costo cinq euròs, l'abounomen (detz numerots per on) es de 30 euròs.

Li Nouvello de Prouvènço, 42 bd Sixte Isnard 84000 Avignoun

Er gédour, pouèmo d'un pialut bretoun

La guerro èro à l’encop un devér e un patiras per belcop de souldats. Sufis de nous remembra ço qu’escriviou lou Prouvençau Francés Pouzol ou G. de la Malouteyro dien la revisto velaienco « l’Ecò dei bousquetou », que se planhio del freid que fazio dien la valado de la Woëvre en febrié de 1916.

Retrouban la mèmo ambivalenço chal grond barde bretoun Iann-Pièr Calloc’h.

Lou dilun de Paschos de 1917, dous jours abons de se faire tua, escrivio à soun amic Iwan En Diberdér :

« Kenavo Iwan, Lous é er brezél. Chetu. »

(Adieu Ivan, gourlo es la guerro. Vaqui.)

Avio escrit gaire dabons

Er Gédour


Me zo er Gédour braz én é saù ar er hleu.
Goud e hran petra on ha me oér petra hran :
Iné Kornog, hé douar, hé merhed hag hé bleu,
Oll kened er bed é, en noz-man, e viran.


Ker é péin er glod, marsé. Na petra vern ?
Anùeu er ré kouéhet, douar Arvor o miro :
Me zo eur stérenn splann ar dal Frans é lugern,
Me zo er Gédour braz ar saù evid é vro.


Eid boud aman, lesket em-es me zi, me zud ;
Ihuélloh é ’n dléad ’m es um staget dohtoñ :
Na mab, na breur ! Er Gédour on, beuneg ha mud,
Ar harzeu er retér me zo ’r garreg breton.


                   Yann-Pièr Calloc’h



Sèi lou grond vilhadour d’en pè à la barrièro.
Sabi be ço que sèi, sabi be ço que fau :
L’amo de l’oèst, sa terro, sas drollos e sei flours,
Acò’s touto la beltat del mounde, qu’aquesto nueit apari.

Char pagarèi l’ounour, bessai. E puèi qu’enchau ?
Li noums de li toumbats, la terro d’Armor li gardarò :
Sèi un lugrô brilhant que dardalho al frount de la Franço,
Sèi lou grond vilhadour d’en pè per soun païs.

Per èsse eici, èi quitat moun oustau e mi gents :
Mai nalt dien lou dever alquau me sèi lhigat :
Pas de filh, pas de fraire ! Sèi lou vilhaire sourne e mut,
I frountièros de l’èst sèi lou roucas bretoun !


                       Iann-Pièr Calloc’h



(tuat al frount lou detz d’abril de 1917, à l’aje de vint-o-sièi ons)



Aquel d’aqui ourio pas pourtat l’uniforme SS coumo li Breizh-atao